De meest logische volgende stop is Phnom Penh, de hoofdstad van Cambodja. Het oude stadsgedeelte dat aan de Mekong rivier ligt, doet ons een beetje denken aan de Franse Riviera, althans de vervallen versie ervan.Onze hostel bevindt zich in het uperclass gedeelte van de stad. Brede straten vol banken, chique winkels en restaurants en grandioze huizen bewaakt door mannen met wapens. Bij de plaatselijke school zien we taferelen die zo uit de film 'Man on fire' lijken te komen: kinderen die 1 voor 1 door een poort met prikkeldraad worden geloodst tot aan de Lexus jeeps of Porches die hen staan op te wachten. Dit hadden we niet verwacht hier te zien.

In Siem Reap hebben we het hoogtepuntuit de geschiedenis van Cambodia te zien gekregen en in Phnom Penh maken we kennis met het absolute dieptepunt. Na de hoogdagen van het Angkor rijk is het voor de Cambodjanen eigenlijk alleen maar bergaf gegaan.

Na jarenlang heen en weer geslingerd te zijn tussen Thailand en Vietnam (bijna alle tempels hier lijken op tempels die we in Thailand hebben gezien), zijn het de Fransen die zich hier vestigen. Niet dat deze zich hier heel erg misdragen hebben, maar de Cambodjanen zijn hen toch liever kwijt dan rijk.Ze zijn er trouwens nog steeds trots op dat ze de Fransen hebben buiten gekregen dankzij de diplomatieke aanpak van hun koning,zonder oorlog te moeten voeren. In werkelijkheid zijn de Fransen hier gewoon vertrokken omdat ze hun macht in Zuid-Vietnam waren verloren en daardoor was Cambodja voor hen niet meer interessant.

De onafhankelijksstrijd van Vietnam tegen de Fransen evolueert naar de oorlog met Amerika, die Cambodja er onterecht van verdenken de Vietnamezen te helpen. Amerika vindt dit reden genoeg om Cambodja jarenlang te bombarderen en hun land te bezaaien met landmijnen. Overal zie je mensen die hun ledematen hierdoor verloren zijn. Wanneer we op een terras iets zitten te drinken, passeren in een uur tijd een tiental mensen die in het beste geval enkel een hand of onderbeen missen; in het slechtste geval hebben ze enkel nog en hoofd en een romp. Onontplofte landmijnen zijn trouwens nog steeds een dagelijkse realiteit in de landelijke gebieden. Er zijn hier wel internationale bedrijven (vooral Amerikanen) die gespecialiseerd zijn in het onmantelen van deze mijnen, maar zij rekenen 800 Dollar per bom. Wanneer de boeren dus een landmijn vinden, verzwijgen ze dit of proberen ze deze zelf onschadelijk te maken, met alle gevolgen vandien.

Tegen dat de Amerikanen zich beginnen terug te trekken, is Cambodja totaal verwoest: hongersnood en ziektes zorgen ervoor dat het land zich maar moeilijk hersteld. Het is niet verwonderlijk dat mensen die zich in zo'n ellendige situatie bevinden, een charismatische idioot die het allemaal goed kan uitleggen en een uitweg beloofd, gaan volgen. De Duitsers hebben het met Hitler gedaan, de Chinezen met Mao, de Russen met Stalin (en zo zijn er nog tal van andere voorbeelden), en de Cambodjanen dus met Pol Pot. Tijdens zijn 'Khmer Rouge' regime, dat 3 jaar lang heeft geduurd, zijn er naar schatting 2 a 3 miljoen Cambodjanen omgekomen van ontbering of vermoord op gruwelijke wijze.

We bezoeken Tuol Sleng en 'Killing fields', een oude gevangenis en kamp waar mensen werden geliquideerd, nu omgevormd tot musea. Hiermee proberen ze de bezoekers bewust te maken van de horror die regimes als dat van Pol Pot veroorzaken , in de hoop dat de geschiedenis zich niet zou herhalen.

In het Tuol Sleng museum kan je de oude cellen en martelkamers zien waar de gevangenen werden vastgehouden. je moest niet veel fout doen om hier te belanden. In het begin werden vooral intellectuelen en mensen die het regime veroordeelden gevangen genomen, maar na een tijd was het dragen van een bril al voldoende om te worden gearresteerd. In het museum zelf hangen enkel foto's, genomen bij hun aankomst in de gevangenis,van alle mensen die hier verbleven hebben. Sommigen met een angstige blik in hun ogen, anderen met een dapper gezicht. Soms zeggen beelden meer dan 1000 woorden, maar een beetje bijkomende informatie was toch welkom geweest.

Het enige wat van de 'Killing fields' is overgebleven zijn velden waar ze meerdere massagraven hebben blootgelegd. Veel van de graven hebben ze echter intact gelaten, waardoor je tussen het zand van de wandelpaden doorheen de velden, nog steeds menselijke resten zoals tanden en botten kan vinden. We krijgen een audiophone die de verhalen afspeelt van zowel overlevende slachtoffers, als mensen die hebben deelgenomen aan het regime. Het is raar om in de felle zon doorheen deze rustgevende omgeving te wandelen (het gras is groener dan groen, bloemen bloeien en honderden vlinders fladderen rond), luisterend naar schokkende verhalen over families die uiteen werden gerukt, over werkkampen waar mensen urenlang zware arbeid moesten verrichten zonder degelijk voedsel, over jonge mannen die uit vrees voor eigen leven doen wat hen werd opgedragen en vaders, moeders, zoons en dochters vermoorden op de meest ondenkbare manieren. Omdat er geen geld was voor vuurwapens werd zowat alles gebruikt om mensen om het leven te brengen: tegen een boomstronk werden babies het hoofd ingeslagen en de scherpe bladeren van een yuccaplant werden gebruikt om mensen de keel over te snijden.

Hoe ongelofelijk dit allemaal klinkt, het ergste blijft dat landen die de macht hadden dit te stoppen, er niks aan hebben gedaan. Moest er hier iets waardevol in de grond gezeten hebben, zouden ze wel te hulp gekomen zijn. Het zijn uiteindelijk de Vietnamezen (die zelf nog aan het herstellen zijn van de oorlog tegen Amerika) die de 'Khmer Rouge' verjagen naar de grensgebieden met Thailand en een nieuwe regering in Cambodja oprichten. Juist omdat het de Vietnamezen zijn die de Cambodjanen komen helpen, weigert Amerika (die nog steedshet verliezen van de Vietnam oorlog niet verwerkt hebben)deze nieuwe regering te erkennen en blijven ze hetregime zelfs nog jaren financiel steunen. Zo kan de 'Khmer rouge' nog 20 jaar lang ongestoord de bevolking verder blijven terroriseren. Pas eind jaren 90 stuurt de VN soldaten naar Cambodja om het land terug op orde te krijgen. Deze zorgen voor het ontstaan van een heel (kinder)prostitutienetwerk en zo voor het verspreiden van AIDS (Cambodja telt het hoogste aantal met HIV besmette mensen in heel Azie).

Wanneer wij in Phnom Penh zijn gaat juist het tweede deel van het proces tegen de leiders van het regime van start. Dedirecteur van de Tuol Sleng gevangenis werd vorig jaar al veroordeeld tot 35 jaar voor het vermoorden van 100000 mensen (hij heeft ondertussen al 9 jaar strafvermindering gekregen).

De reden waarom het proces zo lang op zich heeft laten wachten is omdat de Cambodjanen wilden dat het proces in Cambodja plaats zou vinden, onder leiding van een lokale rechter en jury. De Vn zag dit niet zitten waardoor een speciale commissie opgericht moest worden om alles in goede banen te leiden. Zij waren het die bepaald hebben dat de leiders van het regime niet beschuldigd mochten worden van genocide omdat de defenitie hiervan zegt dat genocide gericht is tegen een bepaald ras of etnische groepering. De Rode Khmer heeft mensen vermoord ongeacht hun afkomst, huidskleur of geloofsovertuiging; dus geen genocide. Ze hebben jarenlang gediscussieerd over wat het dan wel moest zijn en hebben uiteindelijk gekozen voor 'schending van het verdrag van Geneve'.

In een artikel in de krant lees ik het antwoord van 1 van de commissieleden op de vraag waarom Cambodja zolang heeft moeten wachten op gerechtigheid: 'we deal in law, not in justice'. Het ziet er inderdaad naar uit dat de Cambodjanen weinig gerechtigheid zullen krijgen voor wat hen werd aangedaan: de VN soldaten die meisjes hebben verkracht zullen nooit worden veroordeeld, de Amerikanen ontkennen ronduit dat de bombardementen in Cambodja ooit hebben plaatsgevonden en weigeren dus elke vorm van vergoeding en de meeste topmannen van het regime zijn intussen al gestorven of de 80 gepasseerd. Zij hebben al die jaren een normaal leven kunnen leiden in hun eigen huis, omringd door hun familie.

Het heeft ons veel moeite gekost dit verhaal te schrijven. Het was een pak lastiger dan te schrijven over mooie landschappen of deleuke dingen die we doen. We wisten ook niet goed of we dit allemaal wel moesten vertellen, maar we hebben er uiteindelijk voor gekozen hettoch te doen; gewoon omdat het mee heeft bepaald hoe we het reizen door Cambodja hebben ervaren.

HOSTEL: Mad Monkey

BOEK: Voices from S21 - David Chandler

BOEK: A shattered youth - Kim Sathavy

FILM: Killing fields

DOC: Bophana